Od 1 do 5 maja prowadzimy wspólnie z wolontariuszami akcję informacyjną na temat ochrony cietrzewia i sokoła wędrownego. Naszych wolontariuszy oraz pracowników spotkać można przy punktach początkowych zamkniętych odcinków szlaków turystyczny ze względu na okres lęgowy zagrożonych gatunków. Przesilenie wiosenne jest bardzo trudnym i ważnym okresem dla naszych podopiecznych. W tym czasie wymagają spokoju i ciszy. Wszyscy nasi goście w tym okresie mogą nam pomóc podejmując odpowiedzialne decyzje. Wybrane odcinki szlaków są niedostępne do zwiedzania tylko okresowo. Zawsze jest to dobry powód aby wrócić na karkonoskie szlaki jeszcze raz w bezpiecznej dla naszych podopiecznych porze. Czasami wystarczy tylko jeden krok we właściwą stronę - „dla człowieka to jeden mały krok, dla ludzkości skok ogromny.” Nasi wolontariusze i pracownicy pomogą wam zaplanować alternatywna trasę wędrówek. Wasze świadome i odpowiedzialne decyzje wspierają naszą pracę na rzecz ochrony karkonoskiej przyrody.
Jeśli macie Państwo ochotę na udział w tym przedsięwzięciu z mikrofonami, aparatami lub kamerami, serdecznie zapraszamy. Najłatwiej będzie dotrzeć najpewniej w rejon Polany.
Koordynatorem akcji jest Dariusz Kuś. 514 607 282, Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Sokół wędrowny Falco peregrinus
Sokół wędrowny to bardzo rzadki gatunek. Przez ostatnie lata w polskiej części Karkonoszy regularnie pojawiają się w sezonie lęgowym dwie pary sokołów. Pierwsze stwierdzenie lęgu pochodzi z 2006 roku.
Siedliskiem lęgowym sokoła wędrownego w Karkonoszach są kotły polodowcowe, gdzie na gniazda wybiera półki skalne na stromych, niedostępnych zboczach i ścianach kotłów. Sokoły z łatwością pokonują duże odległości, a pojedyncze osobniki obserwowane są najczęściej powyżej górnej granicy lasu w piętrze subalpejskim i alpejskim – na całej rozciągłości Karkonoszy.
W okresie lęgowym sokół wędrowny jest gatunkiem bardzo płochliwym. Obecność człowieka w okolicach gniazda może skutkować porzuceniem lęgu. Nielegalne zbaczanie ze szlaków, wspinaczka i uprawianie narciarstwa poza wyznaczonymi trasami – to główne zagrożenia dla karkonoskiej populacji sokoła.
Cietrzew Tetrao tetrix
Cietrzew jest gatunkiem reprezentującym kuraki leśne. W Karkonoszach występuje w reglu górnym na siedliskach borów świerkowych, które po rozpadzie w skutek klęski ekologicznej tworzą powierzchnie częściowo lub całkowicie otwarte. Wyżej przebywa w strefie styku górnej granicy lasu z piętrem subalpejskim oraz na obszarach torfowisk w strefie karkonoskiej tundry.
Karkonosze stanowią jedną z najważniejszych w naszym kraju ostoi tego skrajnie zagrożonego gatunku. W ostatnich latach do wiosennych toków przystępuje około 30-40 kogutów cietrzewia. W celu zapewnienia spokoju tym płochliwym ptakom, w okresie ich rozrodu część szlaków na terenie KPN jest zamykana.
Karkonoskie cietrzewie
Cietrzew jest symbolem obszarów, których człowiek całkowicie nie zdominował i nie przekształcił. Jest gatunkiem północnym, związanym z biotopami o charakterze półotwartym, jak torfowiska, wrzosowiska, kompleksy podmokłych łąk w dolinach rzecznych porośnięte zapustami brzozowymi i wierzbowymi. Występuje także w lasach iglastych o rozluźnionej strukturze drzewostanu, zarówno na nizinach jak też w borach górnego regla i przy górnej granicy lasu.
W zwartym zasięgu występuje w krajach skandynawskich i Rosji. Izolowana, alpejska populacja liczy około 100 tys. osobników. W naszym kraju do niedawna liczny, znany i ceniony jako obiekt polowań, obecnie jest już nieliczny i rzadko spotykany. Według różnych danych, w Polsce przetrwało obecnie zaledwie 400-750 osobników.
Od 1995 został objęty ochroną gatunkową ścisłą i uznany gatunkiem strefowym, tzn. że wymaga ustanowienia specjalnych obszarów tzw. stref ochronnych, dla których obowiązują dodatkowe ograniczenia. Jako gatunek ginący ujęty został w czerwonych księgach lub czerwonych listach 16 krajów, w tym w Polsce.
Niezależnie jakie obszary zasiedla wszędzie unika człowieka. Naszą obecność toleruje w odległości powyżej 300 m. Zawsze czujny i konserwatywny w swoim zachowaniu. Jego płochliwość i ostrożność dobrze opisuje słowackie przysłowie, według którego cietrzew na każdym piórze ma oko.
Wygląd samców i samic wyraźnie się różni. Samiec, zwany kogutem, ma szatę z dominacją czerni z granatowym połyskiem, białymi detalami na skrzydłach i białymi piórami podogonowymi. Nad okiem ma czerwoną brew (fragment gołej skóry)., która w okresie godowym i jesienią silnie pęcznieje, tworząc nad oczami jaskrawoczerwone wyniosłości zwane różami lub koralami. Ogon z głębokim wcięciem pośrodku, wygięty jest w kształcie liry (stąd nazwa gatunkowa Lyrurus od greckiego lyra – lira; oura – ogon). Samica zwana kurą lub cieciorką jest znacznie mniejsza od samca. Posiada maskujące ubarwienie, w kolorach rdzawo do złoto-brązowych z wyraźnym srebrnoszarym, falistym wzorem, co sprzyja ukrywaniu się przed drapieżnikami. Wielkością kogut zbliżony jest do kruka. Rozpiętość skrzydeł kogutów wynosi 90-100 cm, a kur 66-70 cm. Masa ciała dorosłych kogutów w Polsce waha się w granicach od 1,0 do 2,0 kg, a kur od 0,7 do 1,0 kg.
Karkonosze zasiedla około 60% populacji karkonosko-izerskiej, liczącej około 300-320 osobników, z czego po stronie polskiej na powierzchni około 3000 ha występuje 30-40 osobników. Najczęściej przebywają w strefie górnej granicy lasu, w pobliżu torfowisk, gdzie znajdują całoroczne ostoje. W okresie zimowym, w zależności od panujących warunków, zasiąg występowania może znacznie wzrosnąć. W poszukiwaniu pokarmu ptaki odwiedzają znacznie niżej położone tereny, nawet poniżej 900 m n.p.m.
Okres wiosenny to czas spektakularnych zachowań godowych samców zwanych tokami, które karkonoskie cietrzewie mogą rozpoczynać już pod koniec lutego a kończyć w pierwszej dekadzie lipca. Największa aktywność kogutów obserwowana jest w okresie pomiędzy 15 kwietnia a 15 maja, kiedy to kury pojawiają się na tokowiskach. W tym czasie toki cietrzewi zaczynają się przed świtem, gdy samce oznajmiają oswoję przybycie na znane od lat miejsca tzw. areny, wydając charakterystyczne, około 2 sekundowe „czu-szyk”, odgłos nazywany czuszykaniem. Po kilku minutach rozpoczynają kilkugodzinne popisy wokalne tzw. bełkotanie, przerywane krótkim łopotem skrzydeł. podskokami i czuszykaniem. Bełkotliwe głosy, przypominające dźwięki gotującej się wody, słyszalne mogą być w odległości kilometra a nawet dalej. Koguty próbują zastraszyć rywali postawą i aktywnością. Często dochodzi do walk pomiędzy równorzędnymi, przeciwnikami, kiedy to zacietrzewione samce ustalają hierarchie. Największa aktywność kogutów wywołana zostaje przez samice, których krótkie, trwające do godziny wizyty, powtarzają się przez kilka kolejnych dni. Zanim cieciorki wybiorą właściwego partnera, przyglądają się popisom konkurentów. Powodzeniem cieszy się zazwyczaj tylko 1 samiec w całej okolicy.
Kury samotnie wracają do swoich ostoi, gdzie w przeciągu około 2 tygodni składają po 6-11 jaj, które następnie wysiadują przez 25-28 dni. Młode wylęgają się jednocześnie i po kilkunastu godzinach samica wyprowadza całe stadko, które już nigdy do gniazda nie powraca. Poprzez ciągłe nawoływania wytwarza się bardzo silna więź pomiędzy kurą a pisklętami. Cała grupka trzyma się razem nawet do około końca września. Jesienią część młodych opuszcza matkę inne pozostają z nią aż do zimy. Obserwacja stadka rodzinnego, złożonego z kury i kilku młodych należy do rzadkości. Śmiertelność młodych może dochodzić do 95%.
Dla 4 ostoi ptasich Natura 2000, wyznaczonych po obu stronach granicy w Karkonoszach i Górach Izerskich, cietrzew stanowi przedmiot ochrony czyli gatunek szczególny, dla którego planuje się różnego rodzaju działania ochronne. W Karkonoskim Parku Narodowym cietrzew nadal znajduje dogodne warunki jednak wyraźnie zmniejsza swoją liczebności. Przyczyną jest utrata biotopów w skali całej populacji, presja turystyczna i presja drapieżników. Nasz park wdraża różnego rodzaju działania zarówno zmierzające do bezpośredniej ochrony biotopów np. okresowe zamykanie szlaków turystycznych łącznie z działaniami informacyjnymi i edukacyjnymi np. filmy udostępnianie przez Park lub lokalne telewizje.
Planowanie ochrony populacji cietrzewia opiera się na ekologii i biologii gatunku oraz najnowszych danych naukowych. Obecnie w ramach trzyletniego programu badawczego, gromadzimy dane, dzięki którym dokładniej zrozumiemy funkcjonowanie naszej populacji. Równolegle do obserwacji terenowych wykonywane są badania nieinwazyjne przy wykorzystaniu sprzętu audio i video a także badania genetyczne dzięki czemu możemy dokładniej poznać liczebność, rozmieszczenie i zachowanie ptaków. Dodatkowym elementem realizowanych prac badawczych są analizy zmierzające do oceny kondycji zdrowotnej cietrzewi poprzez wykonywane badania mikrobiologiczne i parazytologiczne a także badania poziomu hormonów stresu. Wyniki z dwóch ostatnich lat potwierdzają występowanie około 30-35 osobników (potwierdzono 41 genotypów). Bardzo istotne jest, że pomimo niskiej liczebności nie doszło do fragmentacji populacji. Wiemy także, że cietrzewie są w dobrej kondycji zdrowotnej. Udało się również uzyskać zaskakujące dane o presji drapieżniczej puchacza, który poluje na koguty cietrzewia, przez co silnie wpływa funkcjonowanie tokowisk. Gatunek ten nie był dotychczas obserwowany w najwyższych partiach Karkonoszy. Niezwykłymi były również obserwacje orła przedniego, który wiosną ubiegłego roku wielokrotnie polował na arenach. Współcześnie gatunek ten pojawia się w Karkonoszach raz na kilka lat.
